به تعقيب برسی تقاضای هاشم خان صدراعظم برای ضمانت علنی انگليس ها از رژيم خاندانی اش در دوران جنگ جهانی دوم، دونفر از مامورين عاليرتبۀ هند بريتانوی، مارشال هوائی و رئيس استخبارات هند بريتانوی، برای دادن اطمينان بيشتر و آرامش خاطر رژيم خاندانی نادرشاه به کابل رسيدند.
درين رابطه نکات عمدۀ راپور جی ايم ايوارت J. M. Ewart رئيس دفتر استخبارات حکومت هند بريتانوی را از آرشيف انگلستان به علاقمندان تاريخ معاصر کشور تقديم ميکنيم، که يک بار ديگر، هم از ادامۀ سياست نادرشاه توسط برادرانش و هم تاکيد بر مخفی نگهداشتن مناسبات و چهرۀ اصلی رژيم خاندانی نادر شاه حکايت ميکند.
ايوارت در راپور بسيار محرمانۀ مؤ رخ ۲۹ ماه اگست ۱۹۳۹ خود [که حال از محرميت برآمده است – زمانی] مينويسد که «من به تاريخ ۲۶ ماه اگست ۱۹۳۹ به همراهی مارشال هوائی به کابل رسيدم. مارشال هوائی در بعد از ظهر همان روز با صدراعظم ملاقات نمود. قرار ملاقات من به ساعت ۱۱ قبل از ظهر ۲۷ تعين شد. من به تاريخ ۲۶ با فريزر-تيتلر [سفير] – که متاسفانه در بستر مريضی فليبيت (التهاب ورید) قرارداشت - و مامورينش مشوره نموده و راجع به خطی که بايدبا افغانها تعقيب ميکردم، تصميم گرفتم .
من را در ملاقاتم ميجر البان، مشاور سفارت، همراهی نمود. سردار هاشم خان برای قرار ملاقات خود به موقع حاضر بود و با وی علی محمد خان وزير خارجه حضور داشت.
بعد از يک مکالمۀ مختصر غير رسمی بين هاشم خان و من به لسان اردو، وی اشاره نمود که چون وزير خارجه اردو نميداند، بهتر است من به انگليسی صحبت کنم و از من خواهش نمود تا اظهاراتم را به لسان انگليسی ادامه دهم . صدراعظم به صورت درست و روشن تمام بيانات من را می فهميد. وی با دقت کامل تا آخر به اظهارات من گوش داد. بعد به فارسی صحبت نمود و با دقت متوجه ترجمۀ انگليسی وزير خارجه بود.
هدف من اين بود تا نشان دهم ما دلايلی داريم تا پيشبينی کنيم که فعاليت های دشمنان بيگانۀ مابه همان اندازه برای رژيم موجود [خاندانی - زمانی] خطرناک ميباشد، که برای ما است.
من توضيح دادم که ارزيابی وضعيت کنونی ما نشان ميدهد که دشمنان ما از هر آنچه در توان شان ميباشد برای ايجاد آشفتگی استفاده خواهند کرد. آنها ميخواهند تا ما از حد اکثر قوای دفاعی و منابع خود در هند استفاده نموده و بدين وسيله از رساندن کمک به قوای شاهی در نقاط ديگر جلوگيری شود… »
رئيس استخبارات هند بريتانوی بعد از آنکه صدراعظم هاشم خان را بصورت مفصل از اطلاعاتی که استخبارات انگليس از فعاليت های گروپ ها و افراد مخالف رژيم خاندانی و انگليس ها در دست داشت، آگاه ميسازد، پوست کنده و بدون هيچنوع ملاحظاتی ادامه ميدهد که « …من به وضاحت گفتم که اولين شرط و ميتود مؤفقيت اين پلان دشمنان [مشترک ما] داشتن يک حکومتی در افغانستان ميباشد که مخالف پاليسی های بريتانيا باشد، بنابرآن فعاليت های تخريبی برای سرنگونی حکومت دوست موجود افغانستان حتمی ميباشد. …»
" ايوارت" ادامه ميدهد «صدر اعظم بعد از شنيدن تفصيل پلان، نخست در يک بيان مختصر از صراحت لهجه و جزءيات معلومات و وضاحت داده شده تشکر نموده گفت که اظهارات من برايش دارای معلومات زياد و جديد بوده، ولی تمام آن با تخمينی که وی به اساس اطلاعات خودش داشت ، مطابقت داشت.
صدراعظم بعد از آن به يک بيانيۀ نسبتا طولانی پرداخت، و طوريکه توقع داشتم، به تشريح مشکلات و موقف ضعيف افغانستان ، علاقمندی واقعی حکومت موجودۀ افغانستان به روابط مخلصانه با بريتانيا و حکومت هند بريتانوی، توقع از بين بردن تمام عوامل حساسيت ها و بدگمانی ها و نياز سخاوتمندانۀ افغانستان به کمک پرداخت .
اما بايد عادلانه ثبت کنم هر آنچه وی درين رابطه گفت سر تا سر به موضوع بحث ما ارتباط داشته و تبصره اش بصورت مکمل متوجه نشان دادن علاقه اش تاحد امکان به همکاری مکمل در ساحۀ استخباراتی بود. او با اطمينان قاطع گفت که منافع افغانستان و بريتانيا يکسان بوده و در رابطه با جلوگيری از هر نوع فعاليت عليه دو کشور ما شديد ترين عمل را نشان خواهيم داد.»
رئيس استخبارات هند بريتانوی می افزايد که «بعد از آن فضای صحبت ما به تدريج شکل واقع بينانه و غير رسمی را اختيار کرد. صدراعظم يکی بعد از ديگر به نکاتی که من ذکر نموده بودم، پرداخته و روی اقدامات عملی هر کدام صحبت نمود. او خاموش نگهداشتن سرحد [مناطق آزاد قبايلی] را بسيار پر اهميت دانست. او بر اهميت تبليغات و نشرات توسط حکومت های هند و افغانستان برای سبقت جستن و رد تبليغات خصمانه پافشاری نموده و بر نياز هم آهنگی و روشن ساختن پاليسی و مقاصد دو کشور تاکيد نمود.…صدراعظم خواهش نمود تا جائيکه ممکن است تبادلۀ کامل اطلاعات بين دفتر استخبارات هند بريتانوی و شخص خودش صورت بگيرد. مذاکره درين باره سبب شد او راجع به ضعف و مشکلات افغانستان نه تنها از نظر سياسی بلکه از نکته نظر عقب ماندگی تعليمی ملت و در نتيجه فقدان صاحب منصبان زيرک، تعليم يافته و قابل اعتماد توضيحاتی ارائه دهد. نتيجۀ اين توضيحات ظهور يک درخواست مشخص کاملا ناگهانی آموزش يک يا چند تن از مامورين استخبارات از طرف صدراعظم هاشم خان بود. (اين درخواست کاملا جدا از درخواست آموزش مامورين پوليس افغان بود، که راجع به آن از مدتی مکاتبه جريان داشت). خوشبختانه من و فريزر – تيتلر، با وجوديکه تصور نمی کرديم هاشم خان چنين تقاضای را داشته باشد، در بارۀ امکانات چنين کمکی صحبت نموده بوديم. بنابرين من به جوابش گفتم که آماده هستم يک صاحب منصب افغان را برای چند هفته در دفتر استخبارات مرکزی نصب نمايم تا اطلاعات مناسب را برداشته و راجع به شيوه های يک چنين ادارۀ بياموزد. من مطمئن هستم با احتياط اين کار را انجام داده بتوانم، اما پيدا کردن يک چنين صاحب منصب واجد شرايط برای صدراعظم شايد زياد ممکن نباشد. وی با قدردانی از پيشکش من کاملا درک ميکرد که چنين يک جوان عالیرتبه بايد مورد اعتماد کامل شخص خودش بوده و وظيفۀ سکرتر خصوصی و شخصی استخبارات محرمانه را به عهده خواهد داشت.
در جريان مذاکره روی موضوع انواع عناصر آشوبگر [مخالفين رژيم خاندانی و استعمار انگليس-زمانی] که احتمالا توسط دشمنان ما برای ايجاد ناآرامی در سرحد مورد استفاده قرار خواهند گرفت، هاشم خان راجع به اقداماتی پرسيد که برای راضی ساختن احساسات مسلمانان هند روی دست گرفته شده ميتواند.
شيوۀ پيشنهادات او در رابطه مخفی نگهداشتن اين مذاکرات ما بسيار مؤدبانه بود، و من درين رابطه برايش اطمينان کامل دادم . من درين راپورم تا اندازۀ جريان آنچه گذشت را دادم، ليکن با درنظر داشت وعدۀ محرميتی که داده ام، تا چه حدی ميتوان آنرا در راپور رسمی گنجانيد، قابل تامل ميباشد.
در ختم مذاکره وقتی هاشم خان برای خداحافظی از کرسی اش بلند شد، ازينکه مارشال هوائی و من به کابل سفر کرديم احساس سربلندی نموده و از شرايطی که ما را مجبور ساخت اين سفر چنين کوتاه باشد، اظهار تاسف نمود. من ازين فرصت استفادجه نموده برايش گفتم که در نهايت راجع به عملی شدن پروگرام سفر ما شک هائی وجود داشت، اما وايسرای تصميم گرفت که با وجود کارهای عاجل مربوط به مارشال هوائی و من در هند، اين ديدار بايد انجام يابد…»
«از آنچه در مذاکرات مارشال هوائی و من با هاشم خان گذشت، به مشاهده ميرسد که تاثير پيمان آلمان – شوروی آرمان و خواست صدراعظم افغانستان را برای مناسبات صميمانه تر با بريتانيا و حکومت هند [بريتانوی] شديدتر ساخته است»
محل امضای
جی ايم ايوارت
رئيس دفتر استخبارات مرکزی حکومت هند بريتانوی
منبع :
اسناد آرشيف انگلستان، اسناد مربوط به دفاع از افغانستان و تهديد خارجی از روسيه، راپور شديدا محرمانۀ جی ايم ايوارت J. M. Ewart رئيس دفتر استخبارات حکومت هند بريتانوی ، ۲۹ ماه اگست ۱۹۳۹.
(پايان)